Coğrafyanın insanlar üzerindeki etkisi şüphe götürmez; ancak bu durum kaçınılmaz değildir.
Ortadoğu’da, o karmaşa ve yüzyıllarca süren savaş, yıkım ve talan ortamında yetişip dünyaya mal olmuş sanatçılar, bilim adamları, siyasetçiler mevcut olmuştur. Söz gelimi Selahattin Eyyubi, Haçlı Savaşları sırasında düşmanına gösterdiği ihtimam ve saygı ile bugünkü diplomatik saygı ilkesinin temellerini atan önemli liderlerden biridir. İbn-i Haldun’un asabiye teorisi ve iklim teorisi sosyal bilimler alanında geçerliliği ve güncelliği devam eden teorilerdir. İbn-i Sina, Farabi, Biruni… ve daha niceleri…Bugün Doğu toplumlarının içine atıldığı sosyal ve siyasal karmaşa, istikrarsızlık, sıcak savaş durumu ve daha birçok toplumsal problem, yalnızca bulundukları konum, inanç sistemleri, geleneksel yönetim yapısı gibi faktörlerle açıklanamaz. Zengin kaynakları, egzotik yapısı, doğal ve beşeri güzellikleri ile bin yıllardır dünyanın çeşitli ırkları tarafından istila edilen, istila edilmek istenen bu topraklar medeniyete beşiklik etmiştir. İnsanlık tarihinin bilinen en eski yerleşim yerleri Anadolu’da ve Ortadoğu’dadır. Yoğun bir sömürgeci istilasına maruz kalmış bu toprakların da hemen toparlanıp bir anka kuşu gibi küllerinden yeniden doğması (en azından kısa zamanda) beklenemez.
Batılı Doğu Bilimcilerin(Oryantalistlerin) iddia ettiği gibi Doğu toplumları, kaçınılmaz bir tembellik içinde ve hayal dünyasında değildir. Sıcak iklimlere has rehavet ve sulama kanallarının kontrolü gibi etkenler nedeniyle diktatörlüğe meyilli insan topluluğu olarak nitelenen(Batılılar tarafından) Doğu toplumları, çağdaş uygarlık düzeyine ulaşamıyorsa, bu durumun öznesi değil nesnesi durumunda bırakıldıkları içindir. Dünyadaki merkez ülkelerin, çevre ülke/yönetilen bölge konumuna soktukları Doğu toplumları 15. ve 16. yüzyıllardan itibaren edilgen bir duruma düşmüşlerdir.
Her ne kadar sömürgecilik, çeşitli evrim süreçlerinden geçerek varlığını sürdürse de bireysel ve toplumsal düzeyde kendini geliştirmiş bir toplum, sömürgeciliğin her türüne karşı koyabilecek potansiyele sahip olabilir. Türk İstiklal Harbi, Hint Ulusal Bağımsızlık Mücadelesi gibi örnekler, emperyalizmin de yenilebileceğini tüm dünyaya kanıtlamıştır.
Işık doğudan yükselir, ancak ışığın aydınlığı arzu edilene ulaşır.
